VIDEFERRE: 2013

A EMIGRACIÓN GALEGA A AMÉRICA

Como neto de emigrantes quero render con este artículo unha pequena homenaxe a todos aqueles galegos que por unha ou outra causa tiveron que emprender o camiño da emigración. Tamén para todos aqueles familiares que quedaron aquí alimentando a llama da esperanza e esperando o seu regreso.

     Dende que existe o ser humano sobre a terra este realizou desprazamentos dun lugar a outro, xa sea con carácter definitivo ou transitorio. En consecuencia, podemos definir a emigración como o movemento de persoas que van dun lugar a outro co fin de mellorar as súas condicións de vida.

     Desde o punto de vista humano, a emigración é un xeito máis de escravitude. O emigrante é escravo da súa propia miseria económica, que o bota polo mundo, e sigue a súa escravitude polas condicións derivadas das condicións da emigración .

     Galicia, como parte integrante do Estado español e por conseguinte de Europa, sufrirá as consecuencias que se deriven do comportamento da economía española e subsidiariamente da europea. Galicia é un país eminentemente agrícola, cun sistema de cultivo arcaico, moi tradicional e supeditado á excesiva división da terra, circunstancias que dificultarán calquera tipo de modernización das técnicas e métodos de cultivo, sendo a poboación galega maioritariamente rural, polo tanto, moi dependente do sistema agrario. Trátase, pois, dunha economía de mera subsistencia que non pode satisfacer as necesidades dunha población en aumento.

     O desequilibrio entre o incremento da población e a falta de solucións económicas adecuadas para satisfacer as necesidades básicas impulsaron o fenómeno migratorio. Así temos que a terra mal repartida, a evidente falta de traballo ou empregos con garantía, o desinterese das clases posuidoras da terra por introducir novos sistemas de cultivo e a desastrosa política agraria dos gobernos da época encargaranse de favorecer a emigración.

     Castelao dice no seu libro Sempre en Galiza,: "Aínda que os factores económicos foron o suficientemente importantes como para botar fóra da súa terra a moitos galegos, tamén é certo que nós sabemos andar polo mundo na procura do benestar ó contrario de moitos españois que prefiren morrer de fame con tal de non ter que buscar camiños descoñecidos. Os galegos sabemos arranxar papeis e pedir unha pasaxe de terceira; sabemos agacharnos na bodega dun trasatlántico; sabemos abrir fronteiras pechadas; sabemos pedir traballo en tódalas linguas; sabemos canto se debe saber aínda que sexa a primeira vez que saímos fóra da terra". Os galegos emigraron forzados pola situación económica e por que non se conformaban con seguir sempre o mismo; querían mellorar e sobráballes vontade para facelo.

     Galicia é sinónimo de emigración, porque de Galicia, por emigrar, emigraron: traballadores, intelectuales e capitales. O galego emigraba baixo dous signos: un, que o empurraba fóra da súa terra na procura de mellor situación económica e outro que o faía volver. Así temos que, sendo o país que dá maior porcentaxe de emigración, tamén somos, curiosamente, o que maior índice de retornados temos por número de emigrantes.

     No fenómeno migratorio pode establecerse unha correlación: pais e muller quedaban en Galicia, fillos e home na emigración. Esta constante quizas sea o factor máis importante que favoreceu tan elevado número de retornados, tamén o apego que os galegos temos á nosa terra. Emigraron maioritariamente homes, cun elevado índice de xuventude. A muller galega incorpórase periodicamente á emigración, facéndoo dunha forma activa a partir da década dos 50.

     Os emigrantes dirixíanse fundamentalmente a América Latina. Xeralmente concentrábanse nas grandes áreas urbanas: Bos Aires, Montevideo, S.Paulo, Río, Bahía, A Habana,... Dedicàndose preferencialmente ó sector servicios, comercio e profesións liberais, recibindo o sector agrario unha porcentaxe moi baixa, salvo no caso de Brasil, onde as explotacións agrarias, forestais e minerais ocuparon un considerable número de emigrantes.

    Posteriormente será Arxentina quen se coloque á cabeza como país receptor, posto que só cederá entre 1915 e 1920 a favor de Cuba e máis tarde, a partir de 1953, a favor de Venezuela, quen o manterá ata a finalización do proceso migratorio na década de 1970. Arxentina acadará esta supremacía en base a unha política tendente a poboar grandes territorios case desérticos, e pa logralo emprendeu unha campaña divulgadora das " cualidades " do país, así como unha forte propaganda nos lugares de orixe dos emigrantes. Outros países americanos que tamén se significaron por ter recibido importantes continxentes de emigrantes son: Uruguai, Porto Rico, México, Estados Unidos e República Dominicana.

     Segun o lugar de Galicia de onde proceden, os emigrantes dirixíanse maioritariamente a un determinado país e dentro deste a determinadas zonas ou ciudades, influenciados pola presencia máis ou menos importante de veciños ou achegados anteriormente asentados alí.

     O grande impacto migratorio comezará a partir de 1880 e durará ata 1930. Este espectacular aumento virá favorecido por varios factores, entre os que cabe destacar os seguintes:

- A introducción da navegación a vapor, que reduce considerablemente a duración da viaxe e aumenta a seguridade da mesma.

- As políticas das repúblicas americanas que favorecen a entrada de emigrantes.

- A comunicación epistolar dos que xa están alá, que dalgún xeito invita a familiares e amigos a decidirse polo viaxe, e ó mismo tempo a garantía de sentirse seguros de que van ser recibidos por xente amiga ó chegar ó outro lado do "charco".

Con todos estes factores, milleiros de galegos arriesganse a cruzar o océano cara a un mundo de esperanza.

Logo chegaría a guerra civil española, co seu peche de fronteiras. A segunda guerra mundial, que faía moi difícil a travesía do Atlántico, entre outras causas porque as principales compañías navieiras pertencían a países participantes no conflicto bélico.

Todo o anteriormente exposto lévanos a determinar qué consecuencias tuvo para Galicia a emigración. Faer unha exposición pormenorizada sería tarea moi difícil, pero si podemos realizar unha aproximación ós aspectos máis xerais facendo un resume polarizado en dous aspectos: a cara e a cruz.

A CARA:

- Melloráronse as economías de moitas familias, pois entraron importantes remesas de cartos que favoreceron a adquisición de terreos e a implantación de negocios.
- Fixo posible o cambio e a introducción de novas formas de cultivo.
- Melloráronse as infraestructuras viarias de Galica, sobre todo as portuarias, sendo os portos da Coruña e Vigo os máis beneficiados.
- Favoreceu o crecemento da banca coa instalación de corresponsalías en moitas vilas.
- Foi factor determinante no movemento agrarista galego. Moitos dos seus líderes estiveron na emigración ou as súas campañas eran sustentadas con fondos aportados polos emigrantes.
- No seo das sociedades galegas en América mantúvose viva a llama do galeguismo, cuando aiquí non era posible a súa manifestación pública.
- Impulsaron a cultura e o ensino en Galicia coa construcción de escuelas, creación de asociacións culturales, publicación de periódicos,etc.
- Favoreceu, en xeneral, un cambio de mentalidade na xente.

A CRUZ:

- Propiciou a perda das personas máis cualificadas para o traballo.
-Deu lugar a un descenso da poboación, non solo polos que marcharon, senón polos fillos que deixaron de nacer.
- Socialmente foi unha lacra que deu lugar á separación de pais e fillos, matrimonios, etc. Así, escoitáronse frases como "fillos sen pai", "terra sen homes" ou "viudas de vivos".

A xeito de resume final pódese dicir que a emigración só fixo ricos a uns poucos. A grande maioría conformouse con "facer uns cartiños" que lle serviron para solucionar os problemas primordiales e un número considerable nunca voltou e, se o fixo, foi fracasado.

Sin embargo é de salientar que os galegos, ó longo da súa estadía na diáspora, mantiveron viva a lembranza da súa terra, a súa cultura e as súas tradicións, así como a ilusión do regreso.

Ojalá a historia non se repita, sería un bo sinal.